Posts

Հայաստանյան Աշխատանքային օրենսգրքով սահմանված աշխատաժամանակի ռեժիմները

/,

«Ընտանիքամետ աշխատավայր․ հայաստանյան հնարավորությունները» հետազոտությունից տեղեկանում ենք, որ Հայաստանյան Աշխատանքային օրենսգրքով սահմանված է աշխատաժամանակի 4 ռեժիմ՝

Աշխատաժամանակի նորմալ տևողություն

Այս դեպքում նորմալ տևողությունը շաբաթական 40 ժամ է, օրական՝ մինչև 8 ժամ։ Աշխատաժամանակի առավելագույն տևողությունը, ներառյալ` արտաժամյա աշխատանքը, հանգստի և սնվելու համար ընդմիջումը, չի կարող անցնել օրական 12 ժամից, իսկ շաբաթվա ընթացքում` 48 ժամից։ Որոշ աշխատողների դեպքերում կարող են սահմանվել 24-ժամյա աշխատանքային օրեր, սակայն աշխատողների աշխատաժամանակի միջին տևողությունը շաբաթվա ընթացքում չի կարող անցնել 48 ժամից, և յուրաքանչյուր 24-ժամյա աշխատանքային օրից հետո աշխատողը պետք է ունենա առանվազն 24-ժամյա հանգիստ։ Օրինակ, բժիշկը կարող է շաբաթական 2 անգամ 24-ժամյա հերթապահություն ունենալ, սակայն դրանք չեն կարող անմիջապես իրար հաջորդել։

Աշխատաժամանակի կրճատ տևողություն

Սա սահմանվում է հիմնականում անչափահասների դեպքում։ Ի դեպ, տարբեր տարիքային խմբերի դեպքում օրական և շաբաթական աշխատելու տարբեր առավելագույն աշխատաժամանակ է սահմանված (օրինակ, մինչև 7 տարեկանները կարող են շաբաթական առավելագույնը չորս ժամ ներգրավվել աշխատանքի մեջ, իսկ 16-18 տարեկանները՝ մինչև 36 ժամ)։

Եվ, իհարկե, պայման է նաև, որ աշխատել կարող են պարտադիր կրթության համար սահմանված ժամերից դուրս։ Կրճատ աշխատաժամանակ կարող է սահմանվել նաև այն դեպքերում, երբ աշխատավայրում վնասակար գործոնների սահմանային թույլատրելի մակարդակը հնարավոր չէ իջեցնել աշխատողների առողջության համար անվտանգ մակարդակի և առավելագույն աշխատաժամանակը սահմանվում է շաբաթական 36 ժամ։

Աշխատաժամանակի գումարային հաշվարկ

Ինչպես տեսնում ենք նախորդ երեք ռեժիմների դեպքում հաշվարկը կատարվում է աշխատանքային օրվա կամ շաբաթվա կտրվածքով։ Սակայն այս ռեժիմի դեպքում թույլատրվում է կիրառել աշխատաժամանակի գումարային հաշվարկ այնպես, որ աշխատաժամանակի տևողությունը հաշվետու ժամանակահատվածում (ամիս, եռամսյակ և այլն) չգերազանցի աշխատանքային ժամերի նորմալ քանակը:

Գումարային հաշվարկվող ժամանակահատվածի տևողությունը յուրաքանչյուր դեպքում չի կարող գերազանցել 6 ամիսը: Սա նախատեսված է չընդհատվող ռեժիմով գործող կազմակերպություններում կամ առանձնակի բնույթ ունեցող աշխատանքների կատարման դեպքում, որտեղ, արտադրության (աշխատանքի) առանձնահատկություններով պայմանավորված, հնարավոր չէ տվյալ կատեգորիայի աշխատողների համար պահպանել աշխատաժամանակի ամենօրյա կամ ամենշաբաթյա տևողություն։ Ռեժիմի կիրառման կարգը սահմանվում է գործատուի ներքին կարգապահական կանոններով: Սահմանված է նաև, որ այս ռեժիմը արգելվում է կիրառել մինչև 18 տարեկանների նկատմամբ:

Ոչ լրիվ աշխատաժամանակ

Աշխատանքային օրենսգրքի 141-րդ հոդվածի համաձայն, ոչ լրիվ աշխատաժամանակ սահմանվում է հետևյալ դեպքերում՝

  • եթե կա համաձայնություն աշխատողի և գործատուի միջև,
  • եթե պահանջում է աշխատողը՝ կապված իր առողջական վիճակի հետ՝ հիմքում ունենալով բժշկական եզրակացություն,
  • եթե պահանջում է հղի կինը և մինչև երկու տարեկան երեխա խնամող աշխատողը,
  • եթե պահանջում է հաշմանդամություն ունեցող անձը՝ հիմքում ունենալով բժշկական եզրակացություն,
  • եթե պահանջում է ընտանիքի հիվանդ անդամին խնամող աշխատողը՝ հիմքում ունենալով բժշկական եզրակացություն․ այս դեպքում ոչ լրիվ աշխատաժամանակով կարող է աշխատել առավելագույնը վեց ամիս և յուրաքանչյուր օրվա դեպքում առավելագույնը սահմանվածի կեսից ոչ ավել (օրինակ, ութժամյա աշխատանքային օրվա դեպքում առավելագույնը չորս ժամ օրական)։

Ամրագրված է նաև, որ աշխատաժամակի ոչ լրիվությունը կարող է լինել թե ժամերի ու օրերի կրճատման, թե երկուսը միաժամանակ կիրառելու դեպքում։ Օրինակ, կարող է սահմանվել շաբաթական երեք աշխատանքային օր՝ 5-ժամյա գրաֆիկով։ Աշխատանքային օրվա ընթացքում ոչ լրիվ աշխատաժամանակը կարող է բաժանվել մասերի: Օրինակ, եթե սահմանվել է 5- ժամյա աշխատանքային գրաֆիկ, ապա հնարավոր է երկու ժամն աշխատել առավոտյան, երեք ժամը կեսօրից հետո։ Ի դեպ, հոդվածով կարևոր ամրագրում է նաև այն, որ ոչ լրիվ աշխատաժամանակի հատկացման կարգը կարող է ներառվել աշխատանքային պայմանագրում:

Ոչ լրիվ աշխատաժամանակով աշխատելը հիմք չի կարող լինել հետագայում աշխատողի հանդեպ սահմանափակումներ կիրառելու համար՝ նրա ամենամյա արձակուրդի տևողությունը սահմանելու, աշխատանքային ստաժը հաշվարկելու, ավելի բարձր պաշտոնի նշանակելու, որակավորումը բարձրացնելու և աշխատանքային այլ իրավունքներ իրականացնելու ժամանակ։ Այսինքն, ընդգծենք, որ ոչ լրիվ աշխատաժամանակով աշխատողն ունի նույնքան արձակուրդ, ինչ մյուս աշխատողները։

Օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի համաձայն՝ ոչ լրիվ աշխատաժամանակի դեպքերում աշխատանքը վարձատրվում է փաստացի աշխատած ժամանակին կամ կատարված փաստացի աշխատանքին համապատասխան:

 

Աղբյուրը՝ «Ընտանիքամետ աշխատավայր․ հայաստանյան հնարավորությունները» հետազոտություն

Աշխատող ծնողներին տրվող արձակուրդները

/,

Ընտանիքամետ աշխատավայրի համար կարևոր պայմաններից մեկը վճարվող և աշխատատեղի պահպանման իրավունքով արձակուրդների հնարավորությունն է աշխատող ծնողների համար։ Այս մասին ասված է «Ընտանիքամետ աշխատավայր․ հայաստանյան հնարավորությունները» հետազոտության մեջ:

Ինչպես նշվում է՝ ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի 171-րդ հոդվածով սահմանվում են նպատակային արձակուրդները, որոնցից են հղիության և ծննդաբերության արձակուրդը, մինչև 3 տարեկան երեխայի խնամքի համար տրամադրվող արձակուրդը, հայրության արձակուրդը, չվճարվող արձակուրդը և այլն։ Նաև, նպատակային արձակուրդի ժամանակ պահպանվում է աշխատողի աշխատատեղը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ գործատուն լուծարվում է (դադարում է գործել), հանվում է պետական հաշվառումից, կամ ազատվում է պաշտոնից, եթե նոտար է։

Մայրության արձակուրդը

ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի 172-րդ հոդվածով սահմանվում է, որ աշխատող կանանց տրամադրվում է հղիության և ծննդաբերության (մայրության) արձակուրդ՝

➤140 օր (70 օր` հղիության, 70 օր` ծննդաբերության),

➤155 օր (70 օր` հղիության, 85 օր` ծննդաբերության)` բարդ ծննդաբերության դեպքում,

➤180 օր (70 օր` հղիության, 110 օր` ծննդաբերության)` միաժամանակ մեկից ավելի երեխաներ ունենալու դեպքում:

Այս արձակուրդը հաշվարկվում է միասին և կնոջը տրամադրվում է ամբողջությամբ: Ժամանակից շուտ ծննդաբերելու դեպքում հղիության արձակուրդի չօգտագործված օրերը գումարվում են ծննդաբերության արձակուրդի օրերին: Հղիության և ծննդաբերության արձակուրդի դեպքում կինը ստանում է մայրության նպաստ միջին ամսական աշխատավարձի հաշվարկով՝ արձակուրդի ժամանակահատվածի բոլոր օրացուցային օրերի համար։

Աշխատանքային օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 2-րդ և 2․1 մասերով սահմանվում է արձակուրդ նաև նորածին որդեգրած, նորածնի խնամակալ նշանակված, փոխնակ մոր միջոցով երեխա ունեցած աշխատողների համար։ Մասնավորապես, նորածին որդեգրած կամ նորածնի խնամակալ նշանակված աշխատողին տրամադրվում է արձակուրդ` մինչև նորածնի 70 օրական (2 և ավելի նորածնի դեպքում՝ մինչև 110 օրական) դառնալը։

Այս դեպքում մայրության նպաստ վճարվում է միայն ծննդաբերության արձակուրդի (70 կամ 110 օր) ժամանակահատվածի օրացուցային օրերի համար:

Իսկ փոխնակ մոր միջոցով երեխա ունեցած աշխատողին (երեխայի կենսաբանական մորը) տրամադրվում է արձակուրդ երեխայի ծնվելու օրվանից մինչև նորածնի 70 օրական (2 և ավելի նորածնի դեպքում մինչև 110 օրական) դառնալը:

Այս դեպքում փոխնակ մորը մայրության նպաստ վճարվում է ընդհանուր հիմունքներով: Իսկ փոխնակ մորից ծնված երեխայի կենսաբանական մորը մայրության նպաստ վճարվում է միայն ծննդաբերության արձակուրդի ժամանակահատվածի օրացուցային օրերի համար` երեխայի ծնվելու օրվանից մինչև նորածնի 70 օրական դառնալը (2 և ավելի երեխա ծնվելու դեպքում` մինչև 110 օրական դառնալը) ժամանակահատվածի աշխատանքային օրերի համար:

Հայրության արձակուրդը

Աշխատանքային օրենսգրքի 176․1 հոդվածի համաձայն՝ հայրերն ունեն 5 աշխատանքային օրվա վճարվող արձակուրդ, որը կարող են օգտագործել երեխայի ծնվելու օրվանից հետո՝ 30 օրվա ընթացքում՝ իրենց իսկ ցանկությամբ:

Գործատուն յուրաքանչյուր օրվա համար վճարում է հայրության արձակուրդում գտնվող աշխատողին միջին օրական աշխատավարձի չափով: Միևնույն ժամանակ հղիության և ծննդաբերության արձակուրդում գտնվող, ինչպես նաև մինչև մեկ տարեկան երեխային խնամելու արձակուրդում գտնվող կնոջ ամուսինը կարող է պահանջել և ստանալ չվճարվող արձակուրդ, որի ընդհանուր տևողությունը չի կարող գերազանցել երկու ամիսը։

Մեկ այլ կարգավորմամբ՝ տղամարդիկ իրավունք ունեն իրենց ամենամյա արձակուրդը վերցնել կնոջ հղիության ու ծննդաբերության արձակուրդի ժամանակահատվածում:

Երեխայի խնամքի արձակուրդը

Աշխատանքային օրենսգրքի 173-րդ հոդվածով սահմանվում է, որ երեխային փաստացի խնամող ընտանիքի մոր (խորթ մոր), հոր (խորթ հոր) կամ խնամակալի ցանկությամբ տրամադրվում է երեխայի խնամքի արձակուրդ մինչև երեխայի երեք տարեկան դառնալը: Արձակուրդը վերցվում է ամբողջությամբ կամ մաս առ մաս: Նման իրավունք ունեցող աշխատողը այն կարող է ստանալ արտահերթ: Այսինքն, այս դեպքում երեխայի խնամքի համար արձակուրդ կարող է վերցնել թե՛ հայրը, թե՛ մայրը, թե՛ խնամակալը։

Երեխայի խնամքի արձակուրդում գտնվող աշխատողը կարող է ստանալ մինչև երկու տարեկան երեխայի խնամքի նպաստ․ այս դեպքում ամսական նպաստը նշանակվում է երեխայի 70 օրականը լրանալուց հետո մինչև 2 տարեկան դառնալը։

Ներկայումս նպաստի չափերը տարբեր են՝ հիմքում ունենալով երեխայի ծննդյան ամսաթիվը, աշխատողի գյուղաբնակ կամ քաղաքաբնակ լինելը։ Այսպես, մինչև 2023 հունվարի 1-ը ծնված երեխայի խնամքի արձակուրդում գտնվող քաղաքաբնակ աշխատողը ստանում է ամսական 31 600 դրամ (~74 եվրո), իսկ գյուղաբնակը՝ 63 200 դրամ (~148 եվրո), իսկ 2023 հունվարի 1-ից հետո ծնված երեխայի խնամքի արձակուրդում գտնվող քաղաքաբնակ աշխատողը ստանում է 37 500 դրամ (~88 եվրո), գյուղաբնակը՝ 69 100 դրամ (~162 եվրո)։

Կարևոր է նշել, որ գործատուն իր նախաձեռնությամբ չի կարող լուծել աշխատողի հետ պայմանագիրը, եթե վերջինս գտնվում է արձակուրդում։

Այսինքն, վերոնշյալ բոլոր՝ մայրության, հայրության, երեխայի խնամքի արձակուրդներում գտնվելու ընթացքում աշխատողի աշխատատեղը պահպանվում է, և նրա հետ աշխատանքային պայմանագիրը խզելն արգելվում է։

Աղբյուրը՝ «Ընտանիքամետ աշխատավայր․ հայաստանյան հնարավորությունները» հետազոտություն