Posts

Հղի կնոջն ազատել են աշխատանքից․ ի՞նչ իրավունքներ ունի հղի և երեխայի խնամքի արձակուրդում գտնվող կինը

Երևանի հայտնի պիցերիաներից մեկում աշխատող 37-ամյա Ֆլորա Աբրահամյանը հղիության 4-րդ ամսում 1 շաբաթով հոսպիտալացվելուց հետո, երբ բժիշկի տեղեկանք է ներկայացրել գործատուին, տեղեկացել է, որ աշխատանքից ազատված է։ Ֆլորան նախ գործատուի հետ է փորձել խնդիրը կարգավորել՝ փորձելով խուսափել կոնֆլիկտից․ 

«Գործատուն տեղյակ էր, որ հղի եմ, թղթերը ժամանակին ներկայացրել էի և դիմեցի իրենց՝ ասացի, որ իրավունք չունեն, առաջարկեցի այլ հրաման ընդունել և վերականգնել ինձ աշխատանքի։ Ինձ ասացին՝ ինչի՞ համար, ընդամենը 2-3 ամիս ես աշխատելու, դրա համար չարժե։ Փաստորեն, ինձ աշխատանքից ազատել էին առանց ինձ ասելու և ես չիմանալով այդ մասին, 1,5 ամիս շարունակել եմ աշխատանքի հաճախել», – Point33-ին պատմեց  Ֆլորան։

Սակայն Ֆլորայի՝ ընկերության գործադիր տնօրենի հետ հանդիպելու փորձերը չեն հաջողվում, նույնիսկ հեռախոսով կապ հաստատել չի կարողացել։ Անմիջապես հետո, 2021թ սեպտեմբերի 7-ին, կինը դիմել է ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնին (ԱԱՏՄ)։ 

«Տեսչությունը հաջորդ օրն աշխատանքի անցավ, արձանագրեցին խախտումները և դիմեցին գործատուին՝ ինձ հետ համաձայնության գալու համար։ Սկզբում դժվար էր, ագրեսիվ էին, մտածում էին հեշտ կհանձնվեմ, բայց հետո փոխվեց վերաբերմունքը։ Մենք գործատուի հետ համաձայնության եկանք և նորից ինձ հրամանագրեցին ու ընդունեցին աշխատանքի, վերականգնեցին աշխատանքային իրավունքներս», – նշեց Ֆլորա Աբրահամյանը։

ԱԱՏՄ աշխատանքային օրենսդրության վերահսկողության վարչության պետ  Իգիթ Հակոբյանը պարզաբանում է, որ օրենսդրությամբ հղի կնոջն արգելվում է աշխատանքից ազատել։ Առհասարակ, հղի և երեխայի խնամքի արձակուրդում գտնվող կանայք պաշտպանված են օրենքով, ունեն որոշ արտոնություններ և օրենքը խախտելու դեպքում սահմանվում է վարչական պատասխանատվություն` նախազգուշացումից մինչև տուգանք:

Ֆլորան նշում է, որ նման իրավիճակում կանայք հայտնվում են առաջին հերթին իրենց իրավունքները չիմանալու պատճառով։ Հաճախ գործատուները օգտվում են հենց այդ հանգամանքից, որ աշխատողը չգիտի՝ ինչ իրավունքներ ունի։ 

Մանրամասները՝ տեսանյութում:

Հեղինակ՝ Սաթենիկ Հայրապետյան

Ծանուցում․ Հրապարակումը պատրաստվել է «Հարմարավետ միջավայր վաղ մայրության շրջանում գտնվող կանանց համար» արշավի ծրագրի շրջանակում։ Այն իրականցվում է Եվրոպական միության ֆինանսավորմամբ՝ «Մարդը կարիքի մեջ» ՀԿ կողմից տրամադրված ենթադրամաշնորհային միջոցներով` «Կետ 33» հասարակական կազմակերպության կողմից։

Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում «Կետ 33» ՀԿ-ը,  և պարտադիր չէ, որ այն արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները։

Հայրության արձակուրդ

Մեր հասարակությունում ընդունված է, որ երեխայի խնամքով մայրերն են զբաղվում, մինչդեռ քիչ չեն այն տղամարդիկ, ովքեր երեխայի ծննդից հետո ակտիվ մասնակցում են երեխայի խնամքի կազմակերպմանը։ Եվ 2020 թվականին ընդունված՝ հայրության արձակուրդի մասին օրենսդրական կարգավորումը գալիս է օգնության:

Վերջին տարիներին հատուկ քննարկումների առարկա է հայրության վճարվող արձակուրդի կարևորությունը՝ ժողովրդագրության, սոցիալ-տնտեսական հարցերի տեսանկյունից։ Մասնավորապես, նշվում է, որ հոր ներգրավումը երեխայի խնամքին ուղիղ կապ ունի կնոջ՝ երեխա ունենալու որոշման հետ, մեծացնում է շատ երեխաներ ունենալու հավանականությունը, դրական ազդեցություն ունի երեխայի զարգացման վրա, միաժամանակ հեշտացնում է կին աշխատողների ընտանիք-աշխատանք հավասարակշռումը, մեղմում է աշխատաշուկայում գենդերային խզվածքը։

2019-ին Եվրոպական խորհրդարանի ու խորհրդի կողմից ընդունվել է 1158 հանձնարարականը՝ ծնողների և խնամակալների ընտանեկան կյանք-աշխատանք հավասարակշռության հարցերի վերաբերյալ։ Այս փաստաթղթով սահմանվում է, որ անդամ պետությունները պետք է առնվազն 10 աշխատանքային օր վճարվող արձակուրդ սահմանեն հայրերի համար (4-րդ հոդվածի 1-ին մաս և 8-րդ հոդվածի 2-րդ մաս):

Հայաստանում հայրության արձակուրդի մասին օրենսդրական կարգավորումը ․ ընդունվել է 2020 թվականի սեպտեմբերին: Աշխատանքային օրենսգրքի 176․1 հոդվածի համաձայն՝ հայրերն ունեն 5 աշխատանքային օրվա վճարվող արձակուրդ, որը կարող են օգտագործել երեխայի ծնվելու օրվանից հետո՝ 30 օրվա ընթացքում, իրենց իսկ ցանկությամբ: Գործատուն յուրաքանչյուր օրվա համար վճարում է հայրության արձակուրդում գտնվող աշխատողին միջին օրական աշխատավարձի չափով:

Միևնույն ժամանակ, հայրերը կարող են մինչև 2 ամսվա չվճարվող արձակուրդ վերցնել, երբ կինը մայրության կամ մինչև մեկ տարեկան երեխայի խնամքի արձակուրդում է գտնվում:

Նշենք նաև, որ կա իրավական կարգավորում, համաձայն որի՝ ամենամյա արձակուրդի ժամանակահատվածը ընտրելիս հղիության և ծննդաբերության արձակուրդում գտնվող կանանց ամուսիններն իրավունք ունեն գնալ արձակուրդ կնոջ հղիության ու ծննդաբերության արձակուրդի ժամանակահատվածում:

*Իրազեկումը պատրաստվել է «Հարմարավետ միջավայր վաղ մայրության շրջանում գտնվող կանանց համար» արշավի ծրագրի շրջանակում, որն իրականացվում է Եվրոպական միության ֆինանսավորմամբ՝ «Մարդը կարիքի մեջ» հասարակական կազմակերպության «Քաղաքացիական հասարակության դերակատարները՝ որպես փոփոխությունների կրողներ Հարավային Կովկասում և Մոլդովայում» ծրագրի շրջանակում:

Մայրության վաղ շրջանում գտնվող կանանց աշխատանքային իրավունքները

Մայրության պաշտպանության իրավունքը ճանաչված ու օրենսդրորեն ամրագրված է Հայաստանի Հանրապետության կողմից։ Պետությունը հանձնառություն ունի հղի և երեխա խնամող կանանց պաշտպանել աշխատավայրում խտրականությունից, ֆիզիկական առողջությանը հասցվող վտանգներից, երաշխավորել կրծքով կերակրելու հնարավորությունը և այլն։

ՀՀ օրենսդրությամբ ամրագրված է, որ հղի կամ մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող աշխատողի պահանջով կարող է սահմանվել ոչ լրիվ աշխատանքային օր կամ ոչ լրիվ աշխատանքային շաբաթ: Ի դեպ, ոչ լրիվ աշխատաժամանակի (ոչ լրիվ աշխատանքային օր կամ շաբաթ) կիրառման դեպքերում աշխատանքը վարձատրվում է փաստացի աշխատած ժամանակին կամ կատարված փաստացի աշխատանքին համապատասխան:

Ամրագրված է նաև, որ հղի կանայք և մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող աշխատողները կարող են արտաժամյա աշխատանքի ներգրավվել միայն իրենց համաձայնությամբ:

Ե՛վ հղի կանայք, և՛ մինչև երեք տարեկան երեխա խնամող աշխատողները կարող են գիշերային աշխատանքի ներգրավվել միայն իրենց համաձայնությամբ` նախնական բժշկական զննություն անցնելուց և գործատուին բժշկական եզրակացություն ներկայացնելուց հետո:

Մայրության վաղ շրջանում կանանց կարևոր աշխատանքային իրավունքներից է նրանց վճարվող արձակուրդի իրավունքը, որի իրացման ընթացքում պահպանվում է աշխատատեղը: Օրենսգիրքը որպես նպատակային արձակուրդ սահմանում է հղիության և ծննդաբերության (մայրության) արձակուրդը, մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի համար տրամադրվող արձակուրդը, ինչպեսև հայրության արձակուրդը։

Նպատակային արձակուրդի ժամանակ պահպանվում է աշխատողի աշխատատեղը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ կազմակերպությունը լուծարվում է (անհատ ձեռնարկատիրոջ գործունեությունը դադարում է, կամ օրենքով նախատեսված դեպքերում պետական գրանցումն ուժը կորցրած կամ անվավեր է ճանաչվում):

*Իրազեկումը պատրաստվել է «Հարմարավետ միջավայր վաղ մայրության շրջանում գտնվող կանանց համար» արշավի ծրագրի շրջանակում, որն իրականացվում է Եվրոպական միության ֆինանսավորմամբ՝ «Մարդը կարիքի մեջ» հասարակական կազմակերպության «Քաղաքացիական հասարակության դերակատարները՝ որպես փոփոխությունների կրողներ Հարավային Կովկասում և Մոլդովայում» ծրագրի շրջանակում:

Ընտանիքամետ աշխատանքային միջավայր

Երբ խոսվում է վաղ մայրության փուլում գտնվող կանանց աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության մասին, առաջին հերթին դիտարկվում է, թե արդյոք պետություններն ունե՞ն ընտանիքամետ, երեխայամետ և աշխատանք-ընտանիք հավասարակշռումն ապահովելուն ուղղված քաղաքականություններ, և արդյոք գործատուներն առաջնորդվո՞ւմ են դրանցով:

Աշխատանք-ընտանեկան կյանք խզվածքի պատճառները բազմաթիվ են՝

  • երկարատև, անկանխատեսելիորեն երկարող աշխատանքային ժամեր,
  • ֆիքսված և ոչ հարմար աշխատանքային գրաֆիկ,
  • սոցիալական ծառայությունների վատ աշխատանք (օրինակ՝ տրանսպորտի վատ աշխատանքի դեպքում բարդանում է աշխատավայր հասնելն ու վերադառնալը),
  • մանկապարտեզների, դպրոցների աշխատաժամանակի հետ կապված անհարմարություններ և այլն։

Այս ամենը բերում է նրան, որ կանայք ստիպված են լինում նվազեցնել իրենց աշխատանքային ժամերը կամ առհասարակ չաշխատել։ Մինչդեռ այն երկրներում, որոնք ունեն ընտանիքամետ քաղաքականություններ, աշխատաշուկայում կանանց ներգրավվածությունը բարձր է։

Ընտանիքամետ աշխատանքային միջավայրը հնարավորություն է տալիս լավագույնս հավասարակշռել ընտանիքին ու աշխատանքին հատկացվող ժամանակը, ընտանեկան ու աշխատանքային պարտականությունները։

Ընտանիքամետ քաղաքականությունների իրականացումը շահավետ է թե՛ ընտանիքի, թե՛ մասնավոր կառույցների, թե՛ պետության համար։ Սրա արդյունքում պաշտպանված են լինում մայրերի ու նրանց երեխաների իրավունքները, առավելապես թեթևանում է նրանց հոգսը, և որոշակիորեն ապահովված է լինում նրանց և նրանց ընտանիքների բարեկեցությունը։

*Իրազեկումը պատրաստվել է «Հարմարավետ միջավայր վաղ մայրության շրջանում գտնվող կանանց համար» արշավի ծրագրի շրջանակում, որն իրականացվում է Եվրոպական միության ֆինանսավորմամբ՝ «Մարդը կարիքի մեջ» հասարակական կազմակերպության «Քաղաքացիական հասարակության դերակատարները՝ որպես փոփոխությունների կրողներ Հարավային Կովկասում և Մոլդովայում» ծրագրի շրջանակում: