Սիրանուշ Զախարյան․ «Դատավորը»
«Կետ 33» տեղեկատվական, իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպությունը հայտարարել է «Արժանապատիվ մայրություն» լրագրողական և ստեղծագործական նյութերի մրցույթ՝ մանկաբարձական բռնության թեմայով։ Մրցույթն իրականացվում է «Արժանապատիվ մայրություն. ո՛չ մանկաբարձական բռնությանը» ծրագրի շրջանակում՝ Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամի կողմից Շվեդիայի կառավարության աջակցությամբ իրականացվող «Քաղաքացիական հասարակության զարգացման ազդեցության ընդլայնում» ծրագրի շրջանակում։
Ստորև ներկայացնում ենք ստեղծագործական նյութ անվանակարգի համար ստացված աշխատանքները՝ առանց որևէ խմբագրման։ Նյութերը հրապարակվում են հեղինակների համաձայնությամբ։
Նշում․Այս պատմությունները որևէ բժշկի կամ բուժանձնակազմի անդամի մեղադրելու համար չեն, այլ այն մասին են, որ Հայաստանում ծննդօգնության ոլորտում կան խնդիրներ, որոնց մասին պետք է բարձրաձայնել և մտածել դրանց լուծումների ուղղությամբ։
Զգուշացում․Նյութը կարող է պարունակել դաժանության և ցավի նկարագրություններ։
Հեղինակ՝ Սիրանուշ Զախարյան
ԴԱՏԱՎՈՐԸ
(պատմվածք)
Դատավորի աթոռին ես էի նստած։ Չորս մեղադրյալ կանանցից երեքը գլխիկոր էին, մեկի հպարտությանը չափ չկար։ Վերնաշապիկս, սև փողկապս, արդուկած պատմուճանս, գլխարկս, ակնոցս, նոթատետրս․․․ ամեն ինչ անթերի էր։ Միայն դատավորի մուրճի փոխարեն սեղանիս դանակ էր դրված։ Դատապաշտպաններ ու հանդիսականներ չկային։ Ինձնից ու կանանցից բացի միակ «ներկաները» մեջքիս հետևում՝ կանանց դիմացի պատին փակցված չորս նկարներն էին՝ անհասկանալի կերպարանքներով։
-Դատական նիստը հայտարարում եմ բացված, -ասացի սառն ու անհարգալից տոնով։
Ուրիշ պարագայում գուցե աշխատանքից հեռացնեին անպատշաճ մասնագիտական մոտեցման համար, բայց ոչ այս անգամ․ ուրիշ դեպք էր։ Հայացքս ուղղեցի առաջին ամբաստանյալին․ միջին տարիքի կին էր՝ խնամված մազերով, կոկիկ հագուկապով, անշպար, ձախ ձեռքի մատնեմատին՝ խոշոր ամուսնական մատանի։ Աչքերի տակ ակոսներ կային։ Մասնագիտական հոտառությունս հուշում էր, որ վախեցած է։
– Ես․․․ ստիպված էի, պարոն դատավոր, -կմկմաց։
– Ինչո՞ւ, ի՞նչն էր այդպես կոկորդից սեղմել ու ստիպում սպանել նրան։
– Եթե չանեի, նա ինձ կսպաներ։
– Նա, ո՞վ։
– Ամուսինս։
– Ինչո՞ւ։
– Արդեն վեցերորդ աղջիկն էինք ունենալու։
– Հետո՞։ Ո՞վ էր մեղավոր։
– Տղա էր ուզ․․․
– Էլ ոչինչ չեմ ուզում լսել։ Հիմարություն։ Համարեք՝ սա մահախոսական էր։
– Պարոն դատավոր, աղջիկներս․․․ ես չեմ կարող նրանց մենակ թողնել։
– Կարող եք։ Դուք դա արդեն մեկ անգամ արել եք։
Սկսեց լաց լինել․ և՛ խղճում էի, և՝ ոչ։ Նա միակն էր, ով անզգայացած վիճակում անգամ արտասվել էր բարձրաձայն, ում հոգին չէր անզգայացել, ով արթնացել էր սեփական լացի ձայնից ու օրեր շարունակ ուշքի չէր եկել։ Երևում էր, որ իսկապես ստիպել էին։ Գուցե․․․ նրա փոխարեն պետք էր ամուսնո՞ւն նստացնել այս աթոռին։ Ինչևէ։ Հետդարձի ճամփա չկար։ Դատը պետք է կայանար։ Իմ ձեռքերով իրականացվող մահապատիժն անխուսափելի էր։ Դանակի պոչով հարվածեցի սեղանին։ Դահլիճում նորից քար լռություն տիրեց։ Նույն լռությունից, ինչը տիրել էր երկրորդ կնոջ իրականացրած սպանության ժամանակ։
– Այսպես նրա համար ավելի ապահով է, քան մանկատանը, – իր ճշմարտացիությանը վստահ՝ արտաբերեց յուղոտ մազերը պոչ կապած, աչքերին սուրմա քսած, շուրթերը վարդագույն ներկած, ձեռքերին արտահայտված երակներով կինը։
– Դուք հիմա որտե՞ղ եք ապրում, փողոցո՞ւմ։
– Ոչ, մեր հին տանը, – անփութորեն շպրտված բառերը կողոպտեցին մասնագիտական հանդուրժողականությունս։
– Քանի՞ երեխա ունեք։
– Մեկ աղջիկ, մեկ տղա։
– Հասցնո՞ւմ եք հոգալ երեխաների կարիրքները։
– Մեծ դժվարությամբ, պարոն դատավոր։ Հազիվ ընտանիքումս խաղաղություն է։
– Նա ձեր անդորրն ինչո՞վ կխանգարեր, – բղավեցի։ – Ո՞ւմ է պետք ձեր տունը, ձեր քունն ու խաղաղությունը։
– Բժշկությունը ստեղծել է նման հնարավորություն, ինչո՞ւ չօգտվել։ Եթե պետք է մենք էլ տառապեինք, նա էլ, սա ավելի լավ լուծում չէ՞ր, պարո՛ն դատավոր։ Ինքներդ ասեք։
– Լռե՛ք, ի սեր Աստծո։
Կինը լռեց․ երևի չգիտեր, որ դատավորներն էլ Աստծո անունը գիտեն։ Նայեց ինձ, հետո պատի նկարներին, հետո՝ մյուս կանանց, շունչ քաշեց, որ ինչ-որ բան ասի, բայց նորից հայացքը կախեց։ Թվաց՝ ամաչեց։
– Ձեր հերթն է, – կտրուկ դիմեցի երրորդ կնոջը։
– Դե նորմալ է, հո առաջինը չէ՞։ Հաստատ վերջինն էլ չի լինելու։
Զարմանքից աչքերս լայն բացվեցին, ապուշ կտրած նայում էի շպարված, զարդարված, կարմրահեր կնոջը և չէի հասկանում՝ որքան սրիկա պետք է լինել մանկան «տունը» պղծելու համար։ Զղջումի, ափսոսանքի կամ ամոթի մասին մտածելն արդեն անխելքություն կլիներ ինձ նման դատավորի կողմից։ Անդառնալի էր նրա խղճի ու բանականության կորուստը, իսկ իմ քննադատություններն՝ ավելորդ։
Չորրորդ կնոջ դեմքն ուշադիր զննեցի․ հոնքերը քթի մոտ կիտված էին, քունքերի մոտ՝ բարձրացած, աչքերը սևեռված էին պատին ամրացված նկարներին, շուրթերը սեղմված էին ու մերթընդմերթ դողում էին, այտերը ձգված էին, մազերը՝ գզգզված։
– Խոսեք, – դիմեցի նրան՝ չհուսալով որևէ պատասխան ստանալ։
Գիտեի, որ նա հրաժարվել էր բռնության հետևանքից։ Բայցևայնպես, նա կին էր, ու բնությունը նրան օժտել էր ուժեղ լինելու, մայր լինելու հատկությամբ։ Իսկ ես պարտավոր էի դատել մեղսագործություններից ամենասարսափելի հանցանքն իրականացնողին․ լքելն ավելի մեղմ է, քան՝ սպանելը։
– Ես ամեն օր տեսնում եմ նրան երազումս, – շշնջաց կինը՝ երկար տևած լռությունից հետո։ – Այսօր նա կլիներ մեկ տարեկան, – նորից լռություն։
– Լսո՞ւմ եք, – կանգնեց, ճչաց, պոկեց մազերը, սեղմեց փորը, խփեց սեղանին, ուզում էր վազել, բայց երբ հայացքը բախվեց սաստող հայացքիս, խաղաղվեց ու նստեց տեղը։ – Լացում է, – շշնջաց։
Նրան հոգեբուժարանից էին բերել դատարան․ այս դատի ընթացքում բոլոր արդարացումներն անընդունելի էին։
– Դատական նիստը հայտարարում եմ փակված։
Դանակով հարվածեցի սեղանին, դանակը ձեռքիս՝ մոտեցա կանանց, նայեցի նրանց աչքերի մեջ․ մեկը զղջում էր, մյուսը՝ տառապում, երրորդը շտապում էր, չորրորդը սառած ու անտարբեր հայացքով նայում էր դիմացի պատին ամրացված չձևավորված երեխաների նկարներին։ Բարձրացրի դանակը, արագությամբ մոտեցրի առաջին կնոջն ու արթնացա։
Քնել էի վիրահատական սեղանի կողքին․ ձեռքումս՝ դանակ, ափս՝ դանակը սեղմելուց կարմրած, աթոռին նստած, բժշկի խալաթ հագած, իմ ձեռքերով իրականացրած չորս մանկասպանությունից հետո, որոնց պատճառների մասին ինձ արգելված էր հարցնել։
