Posts

Երբ բիզնեսի «համն ու հոտը» բավարար չէ. սխալ կառավարում և փակվող բիզնեսներ

Աբաղյանների ընտանիքի քաղցր բիզնեսի հիմքը Ռուզաննայի համովություններ պատրաստելու ձիրքն էր։ «Բռնի տեղահանումից հետո շատ մտածեցինք, թե ինչ կարող ենք անել, որ ունենանք լրացուցիչ եկամուտ։ Մայրս աշխատանք չուներ, իսկ նա հրաշալի թխվածքաբլիթներ էր պատրաստում։ Առանց որևէ տեղ սովորելու՝ մենք կարող էինք պատրաստել և վաճառել նրա պատրաստածները»,- պատմում է Անին՝ Ռուզաննայի աղջիկը։ 

Եթե շտապում ես, ապա նայիր նյութի վիզուալ տարբերակն այստեղ։

Մի նոր վառարան, փաթեթավորման արկղեր ու ցանկություն․ բիզնեսը մեկնարկեց։ Առաջին քայլը բիզնեսի անունն ընտրելն էր՝ «Փախլավա սիրի՞ս ըս» («Փախլավա սիրո՞ւմ ես»)։ Հադրութի բարբառով է. այն արտացոլում էր ընտանիքի՝ ծննդավայրի հետ կապը։ Անունը որոշելուց հետո Անին անմիջապես սոցիալական հարթակներում էջ բացեց, որտեղ սկզբում տեղադրվում էին ինտերնետից վերցված նկարներ, հետագայում՝ իրենց պատրաստածի լուսանկարներն ու տեսանյութերը։

«Մեր բիզնեսի համը մայրիկիս ձեռքում էր, գովազդը՝ իմ։ Քանի որ ես չէի հասցնում, քույրս միացավ մեզ, սկսեց տեսանյութեր ու լուսանկարներ անել ու տեղադրել մեր էջում։ Հայրս էլ տեխնիկական մասն էր անում՝ արկղերը բերում էր, փաթեթավորում, պատվերները հասցնում հաճախորդներին»,- պատմում է Անին։ 

Այդպես հիմնվեց ընտանեկան բիզնեսը։ Հիմնականում թխում էին փախլավա, բացի դրանից՝ նաև սիգարետներ, բլինչիկի լիստեր և գաթաներ։ Մոտ երկու ամիս անց պատվերները սկսեցին շատանալ։ 

Արտադրանքի փաթեթավորման համար նախատեսված արկղերի վրա ընտանիքը Հադրութի բարբառով օրհնանքներ էր գրում։ Գրում էին 3 տարբեր գույներով․ նրանց ընտրած դիզայներական լուծում էր սա։ 

«Մի անգամ պատվերներ ուղարկեցինք Ռուսաստան։ Այդ մարդիկ 90-ականներին էին Արցախից դուրս եկել։ Նրանք զանգեցին մեզ, շնորհակալություն հայտնեցին, ասացին, որ շատ հուզվել են և մեր շնորհիվ մի պահ վերադարձել են Արցախ։ Մեր այդ մտահղացումը հաճախորդները գնահատեցին ու հավանեցին»,- նշում է զրուցակիցս։

Չնայած նրանք հավատարիմ հաճախորդներ ունեին, նորերը քիչ էին, քանի որ մարքեթինգային աշխատանքները թուլացրել էին։ «Մեր հիմնական խնդիրն այն էր, որ մենք մեր բիզնեսին նայում էինք մատների արանքով՝ որպես հավելյալ եկամտի աղբյուր, ոչ թե հիմնական բիզնես։ Մեզ համապատասխան հմտություններ ու կրթություն էր անհրաժեշտ՝ SMM-ից մինչև կառավարում, բայց մեզանից ոչ մեկը ցանկություն չհայտնեց սովորելու», – ասում է Անին։

«Փախլավա սիրի՞ս ըս» բիզնեսն այսօր ժամանակավորապես դադարեցված է։ «Մենք հենց ունենում ենք փողի կարիք, մտածում ենք մեր բիզնեսը շարունակելու և ակտիվացնելու մասին, բայց դրա մեջ հատուկ ջանք չենք դնում։ Սակայն եթե ուզենք նորից սկսել, չենք սկսելու նույն կիսատ-պռատ ձևով, այլ ավելի հաշվարկված, ավելի պատասխանատու կերպով ենք մոտենալու այդ գործին»։

Աբաղյանների ընտանիքի անդամների ոչ մեկը հատուկ բիզնես կառավարման դասընթացների չի մասնակցել։ Անին մասնակցել է տարբեր վարպետության դասերի՝ կապերը գումարի աղբյուր դարձնելու, բիզնեսը ներկայացնելու, SMM անելու և բիզնեսի աճի համար ժամանակ տրամադրելու վերաբերյալ, բայց ասում է, որ դրանք բավարար չեն ցանկալի արդյունքի հասնելու համար։ 

Ինչո՞ւ են փակվում բիզնեսները Հայաստանում 

Հայաստանում բիզնեսների փակման պատճառները բազմաթիվ են, դրանցից մեկը բիզնես կառավարման հմտությունների բացակայությունն է։ «Միջմշակութային Ուսումնասիրություններ և Զարգացում» ՀԿ-ի նախագահ Արեգ Թադևոսյանը, ով ձեռներեցության ոլորտում կրթական մեթոդների, հոդվածների և դասագրքերի հեղինակ է, նշում է, որ սա համատարած խնդիր է և արձանագրվել է տարբեր մակարդակի թիմերի հետ կոնսուլտացիաների ընթացքում։

Թադևոսյանը նշում է, որ գործող բիզնեսների մի զգալի մասը և, հատկապես, փոքր բիզնեսները ի վիճակի չեն նշել իրենց տարեկան շրջանառությունը կամ զուտ շահույթը․  «Սա ասուրդային իրավիճակ է, երբ մարդը տարիներ շարունակ զբաղվում է այս գործունեությամբ, բայց չգիտի՝ արդյոք գումար է աշխատում, թե՝ ոչ, որքան է մուտք արվել իր բիզնեսում, կամ ինչպիսին է իր շահութաբերությունը»։ 

Թադևոսյանի խոսքով՝ բիզնեսի կառավարման հմտությունները հնարավոր չէ սովորեցնել մի քանի ամսում կամ նույնիսկ տարում․ Հայաստանում ամեն տարի հարյուրավոր նման դասընթացներ են կազմակերպվում, բայց ոլորտում նկարագիր չի փոխվում։

Նրա կարծիքով, խնդրի լուծումը վաղ տարիքից երեխաներին սովորեցնելն է որոշակի հմտություններ, ինչպիսիք են՝ նախաձեռնողականությունը, Ֆինանսական գրագիտությունը, պլանավորումը, համակարգային մտածելակերպը, բիզնես գործընթացների տրամաբանությունը։ 

«Այսինքն, նրանք պետք է հասկանան ձեռներեցության էությունը՝ ոչ թե միայն բիզնես հիմնադրելու, այլև նախաձեռնող լինելու, խնդիր տեսնելու, այն լուծելու համար պլանավորելու և իրականացնելու իմաստով», – ընդգծում է Թադևոսյանը։

Հարցին, թե ինչ պետք է անել, երբ վաղ տարիքից չեն սովորեցրել այս հմտությունները, Թադևոսյանը նշում է, որ ավելի ճիշտ է ներդրումներ անել միայն այն մարդկանց վրա, ովքեր ունեն ձեռնարկատիրությամբ զբաղվելու ջիղ՝ պայման դնելով, որ նրանք աշխատատեղեր ստեղծեն մյուսների համար, քան տասնյակ հազարավոր մարդկանց համար դասընթացներ կազմակերպել՝ քիչ արդյունք ստանալով։

«Որոշեցի դադար վերցնել և այլևս չզբաղվել այդ գործով»․ բիզնեսի հիմնադիր 

Մարգարիտայի թեյերը Հադրութի բույրով հասցրեցին բուրել մի քանի ամիս։ 2020 թվականի գարնանը, երբ կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով դասերը տեղափոխվեցին առցանց հարթակ, Մարգարիտան ավելի շատ ազատ ժամանակ ունեցավ ինքնակրթվելու և նոր բացահայտումներ անելու համար։ Որոշեց ուսումնասիրել Դիզակի բուսական աշխարհը։ Ընտանեկան էքսկուրսիաները վերածվեցին պարտադիր բուսահավաքների, և նրանք սկսեցին բույսեր հավաքել Դիզափայտի փեշերից ու այլ վայրերից։

Սկզբում հավաքած բույսերից տանը թեյեր էին պատրաստում և խմում, հետո  սկսեց հյուրասիրել ընկերներին ու բարեկամներին, և քանի որ արձագանքները դրական էին, որոշեց բիզնես հիմնել, անուն մտածեց և բացեց ֆեյսբուքյան էջ։ 2020 թվականի օգոստոսին արդեն ուներ երեք կարևոր թեյերի փունջ՝ «Սիրուն», «Անուշ» և «Հրաշք»։ Դրանք տարբեր խառնուրդներ էին, անցել էին սանիտարական հետազոտություն, սերտիֆիկացվել էին։

«Տող» թեյերը պատվիրում էին նաև Երևանում սովորող ուսանողները։ 2020 թվականի տեղահանումից հետո Մարգարիտայի պատվիրատուները նորից հայտնվեցին։ Նա բիզնեսը Հայաստանում չփակեց, չնայած Արցախից իր հետ շատ քիչ թեյեր էր բերել։ «Ես ինձ հետ բերել էի ընդամենը մի փոքր դաղձ, որը դրսում էր դրված և չորանում էր, ուղղակի գցեցի մեքենան և բերեցի ինձ հետ»։

Բիզնեսը Մարգարիտայի միակ հիշողությունն է Տողից։ Հայաստանում բիզնեսը վերսկսելիս նա պահպանեց անունը և գաղափարը, բայց արդեն թեյերի բույսերը ձեռք էր բերում Վայոց Ձորից, դրանք համային առումով ամենամոտն էին Արցախի բույսերին։

Բիզնեսը կայացնելու և զարգացնելու համար Մարգարիտան ընդունվեց Սոցիալական ձեռներեցների դպրոց, մասնակցեց բիզնես դասընթացների և ձեռք բերեց մարքեթինգային գիտելիքներ։ «Մինչ այդ, օրինակ, ֆեյսբուքյան էջի կառավարման առումով ինչ արել եմ կապված վաճառքի հետ, պրոդուկտի ներկայացման հետ, ես դա արել եմ սիրողական մակարդակում»։ 

Սակայն այս ամենը բավարար չէր բիզնեսը շարունակելու համար․ «Որոշեցի դադար վերցնել և այլևս չզբաղվել այդ գործով։ Հիմա եթե ես փորձեմ նորից վերսկսել իմ գործունեությունը, գովազդային ավելի հզոր գործիքներ կօգտագործեմ, դրա հետ մեկտեղ ավելի ճիշտ կառավարման բազա կկիրառեմ»։

Նրա խոսքով՝ բիզնես կառավարման հմտություններ չունենալը կարող է հանգեցնել բիզնեսի փակման, քանի որ սխալ կառավարման արդյունքում վաղ թե ուշ կորցնելու ես այն։ Եկամուտների, ծախսերի ու մուտքերի կանխատեսումը և դրանց կառավարումը բիզնեսի հիմնասյուներից են, հակառակ դեպքում բիզնեսի գործունեությունը մնում է բախտի քմահաճույքին։

Իրատեսական և հաջողված լուծումներ

Արեգ Թադևոսյանը նշում է, որ  կազմակերպվող որոշ դասընթացների ու ծրագրերի դեպքում կազմակերպողների մոտիվացիան հիմնականում գումար աշխատելն է, իսկ վերջնարդյունքը տեղում դոփելն է լինում։ 

Սակայն, իհարկե, լինում են և կան նաև հաջողված ծրագրեր։ Օրինակ, Ա․ Թադևոսյանը նշում է՝ հույս չի ունեցել, թե «Հայաստանում սոցիալական ներառման և ինքնաբավ կենսապահովման միջոցառումների խթանում» եռամյա ծրագիրը կհաջողեր, սակայն իրականում այն բարելավվել է պետական սոցիալական աջակցության ծրագրերում ներգրավված առնվազն 11,000 շահառուի կյանքի որակը՝ ինքնազբաղվածության խթանման և սոցիալական աշխատողի ծառայությունների մատուցման միջոցով։

Ծրագրի շրջանակներում 306 խոցելի անհատ (40%՝ կանայք) ստացել են փոքր դրամաշնորհ (յուրաքանչյուրը՝ $4000)՝ սեփական բիզնես գաղափարները իրագործելու նպատակով։ Այն ուղղված է եղել ինքնաբավության և ինքնազբաղվածության խթանմանը։  Նրանցից գրեթե բոլորը հաջողել են և գործող բիզնեսներ ունեն։

Ծրագրի խորհրդատու, Սոցիալական աշխատողների ասոցիացիայի նախագահ Միրա Անտոնյանը նշում է, որ ծրագրում ներգրավվել են բացառապես նպաստառու համարվող անձինք, ովքեր տարիներ շարունակ ստացել են պետական նպաստներ և դժվարությամբ են դուրս եկել այդ համակարգից՝ այն համարելով եկամտի միակ աղբյուրը։ Ծրագիրը այն ընտանիքների համար էր, որոնք ունեին երեք և ավելի երեխա, կամ առնվազն մեկ երեխա՝ մինչև 5 տարեկան։

Ծրագրի խորհրդատու Միրա Անտոնյանի խոսքով հաշվի են առնվել նաև այլ չափանիշներ․ «Կյանքը փոխելու մտադրության առկայությունը, ինչպես նաև մոտիվացիայի գնահատումը և դրա առաջացումը մոտիվացիոն հարցազրույցների միջոցով։ Շահառուներից պահանջվել է համաձայնություն համագործակցելու, տեղեկատվություն չթաքցնելու, ինչպես նաև մասնակցելու քոուչինգային վերապատրաստումների, մենթորության հանդիպումների, խորհրդատվությունների և բիզնես թրեյնինգների»։

Միրա Անտոնյանը հստակ գիտի, թե որն էր ծրագրի հաջողության գրավականը․  սոցիալական աշխատանքի կիրառում՝ շատ անհատականացված մոտեցմամբ և շահառուների հետ թափանցիկ աշխատանք, ինչը թույլ է տվել վերականգնել նրանց վստահությունը համակարգի նկատմամբ․

«Մեծ ուշադրություն է դարձվել մոտիվացիայի բարձրացմանը։ Մարդկանց օգնել ենք հասկանալու, որ նպաստը չպետք է լինի եկամտի միակ աղբյուրը, և որ պետական աջակցությամբ ապրելու կենսակերպը կարող է հանգեցնել անձնական նվաստացման։ Մարդկանց մոտ զարգացվել է սեփական ուժերին հավատալու և ինքնուրույն եկամուտ հայթայթելու ցանկություն», -ընդգծում է Անտոնյանը։ 

Այսպիսով, ամփոփելով, Ա․ Թադևոսյանի խոսքով, բիզնես ոլորտն առաողջացնելու երկու տարբերակ կա․ աջակցել ձեռնարկատիրական ջիղ ունեցողներին՝ պայմանաով, որ նրանք աշխատատեղեր կստեղծեն և ուսումնասիրել հաջողված նախագծերը, սովորել ու ընդօրինակել դրանցից։ 

Հեղինակ՝ Ասպրամ Ավանեսյան

Նյութը պատրաստվել է «Աջակցություն կին ձեռներեցներին» ծրագրի շրջանակներում՝ «Կետ 33» ՀԿ-ի կողմից՝ Հայաստանում Նիդերլանդների Թագավորության դեսպանատան աջակցությամբ։ Նյութի բովանդակության համար պատասխանատու է միայն ստեղծողը, դրանում արտահայտված տեսակետները կարող են չհամընկել դեսպանատան տեսակետների հետ։ 

Ճանաչելիության պայքար․ արցախցի կին ձեռներեցները շուկայում ճանաչելի դառնալու մարտահրավերների առաջ

«Աղ տիրածան փողը տինում ընք աղ տիրածին յիրան». Վիկտորյա
(«Թթվի փողը դնում ենք թթվի վրա»)

Արցախյան թթուներով լիքը մեծ ու փոքր բանկաները (անոթները) հավասարաչափ շարված են վարձով տան մութ նկուղում. Վիկտորիայի թթուներն են, սպասում են հաջորդ պատվիատուին։ Մայրիկից է սովորել թթու դնել։ Հիմա դրանք վաճառում է։ Սիրելի գործը փոքրիկ բիզնես են դարձրել բռնի տեղահանումից հետո, անունը՝ «Թարմ թթվի տեսականի»։ Աշխատում են տնից։ 3 սենյականոց վարձով բնակարանը ծառայում է և՛ որպես արտադրամաս, և՛ որպես պահեստ։ Վիկտորյան թթուն պատրաստում է, ամուսինը՝ Արմենը, դրանք առաքում։ 

Եթե շտապում ես, ապա նայիր նյութի վիզուալ տարբերակն այստեղ։

Սեփական բիզնես ունենալու մասին սկսեցին մտածել տեղահանվելուց կարճ ժամանակ անց, երբ բանակարանի, աշխատանքի, երեխաների կրթության խնդիրները որոշակիորեն կարգավորել էին։ Ընտանիքի ու երեխաների կարիքները հոգալու համար ինչ-որ բան պետք էր անել․ Վիկտորյան դա լավ էր հասկանում, նպաստեների ու աջակցությունների հույսին մնալ չէին կարող։ Որոշեցին և արեցին։ 

«Տեղահանումից մի քանի ամիս անց՝ 2024թ․ հունիսից «Թարմ թթվի տեսականի»-ն արդեն վաճառքում էր։  Մեկ ամիս հետո սոցիալական հարթակներում էջ ունեցանք, որը մեզ ճանաչելություն բերեց, հաճախորդները կամաց-կամաց շատացան։ Հիմա հավատարիմ հաճախորդներ ունենք, անգամ մի ռեստորան կա, որ մշտապես մեզանից է գնում թթուն։ 2 հոգով ենք, կողքից ոչ օգնող ունենք, ոչ ֆինանսավորող ունենք, հույսներս մեզ վրա դրած աշխատում ենք»։ 

Չի բողոքում՝ պայմանները կարող էին ավելի վատ լինել, տանտերերը կարող էին թույլ չտալ, բայց հակառակը՝ քաջալերում են։ Իսկ առաջ գնալու և ծավալները մեծացնելու հարցում նրանց քաջալերում և մոտիվացնում են նաև հաճախորդները։

Լուծումը՝ սովորել մարկետինգ կամ դիմել մարկետոլոգի

Թեև Վիկտորիան չի սիրում դժգոհել և իր փոքր լուծումն է գտել նոր շուկայում իր հաճախորդներին գտնելու, սակայն ճանաչելիությունը լուրջ խնդիր է նորաստեղծ և նոր միջավայրում հայտնված բիզնեսների համար։ Սա հատկապես լուրջ խնդիր է Արցախից բռնի տեղահանումից հետո Հայաստանում հաստատվածների համար։  Նրանց չեն ճանաչում, հաճախ առաջանում են դժվարություններ՝ կապեր ստեղծելու, վստահություն ձևավորելու և վաճառք իրականացնելու հարցում․

«Յուրաքանչյուր նորաստեղծ բիզնես անցնում է միևնույն փուլերով, որոնք անհրաժեշտ են կայուն զարգացման համար։ Սկզբնական շրջանում պետք է ճանաչելի դառնալ, հետո շարժել մարդկանց հետաքրքրությունը, որպեսզի նրանք ցանկություն ունենան գնելու քո ապրանքը։  Այս փուլերը պետք է հաղթահարի յուրաքանչյուր բիզնես՝ անկախ նրանից, թե որտեղից են դրա հիմնադիրները»,- ասում է մարկետինգի մասնագետ, BIB Marketing Agency ընկերության հիմնադիր Դավիթ Գաբրիելյանը։

Նրա խոսքով, այս փուլերը հաջողությամբ անցնելու համար կարևոր է համակարգված կերպով մարկեթինգային գործիքների կիրառումը։ Բիզնեսի նախաձեռնողները կարող են դիմել մարկետինգի մասնագետի  կամ ինքնուրույն սովորել մարկետինգ։

Ի դեպ, Արցախում հիմնադրված 1-ին մարքեթինգային ընկերությունը՝ BIB Marketing Agency-ը, որի հիմնադիրը Դավիթն է, առաջարկում է մինչև 50% զեղչ՝ մարքեթինգային ծառայությունների և դասընթացների լայն փաթեթ։ 

ՍՄՄ-ը՝ ամենաէֆեկտիվ գործիքներից

Դավիթ Գաբրիելյանի խոսքով՝ բիզնեսի ճանաչելի դառնալու արագությունը կախված է տարբեր գործոններից՝ բիզնեսի տեսակից, շուկայի չափից, մրցակիցների քանակից, գովազդային ռազմավարությունից և այլն․ «Սակայն Հայաստանի պայմաններում 2-3 ամիսը բավարար է որոշակի ճանաչելիություն ձեռք բերելու և նախնական վաճառքներ գրանցելու համար»:

Ասում է, որ սոցիալական մեդիան այսօր դարձել է բիզնեսի առաջխաղացման ամենաէֆեկտիվ գործիքներից մեկը․ «Եթե Արցախում շուկան փոքր էր, այստեղ շուկան բավականին մեծ է, մրցակցությունը բավականին ուժեղ է։ Անհրաժեշտ է առաջնահերթություն տալ մարքեթինգային ծախսերին։ Եթե ամեն դեպքում չեն կարողանում հատակցնել, գոնե կարիք կա սովորել մարքեթինգ և անձամբ զբաղվել առաջխաղացմամբ»։

Մարկետինգի մասնագետ Շողիկ Վարդանյանն էլ նշում է, որ Հայաստանն այս պահին աշխարհում Facebook-ի և Instagram-ի գովազդի ամենաէժան գներն ունեցող երկրներից մեկն է։ «Ես համարում եմ, որ, օրինակ, ամսական 40,000-60,000 դրամ բիզնեսի բյուջեից տրամադրելով՝ հնարավոր է բավականին կարճ ժամանակահատվածում՝ մի քանի ամսում լուծել ճանաչելիության խնդիրը։ Սակայն այստեղ շատ կարևոր է ուշադրություն դարձնել նաև բովանդակության որակին», -ասում է նա։

Միայն հաճախորդների կարիք ունեմ․ Էլինա

«Մենք բոլորի հետ էլ աշխատում ենք, անհատներ էլ են գալիս, ասում են՝ տանս ապակին կոտրել է, կտրում-տալիս ենք, արտադրամասներն էլ են գալիս՝ կտրում-տալիս ենք»,- պատմում է արցախցի 33-ամյա Էլինան։ 

Նա և ամուսինը բռնի տեղահանումից հետո մեծ ընտանիքը պահելու համար Արարատի Մխչյան գյուղում եվրապատուհանների փոքր արտադրամաս են հիմնել․ 6 անչափահաս երեխա ունեն․ «Ծնողներս էլ են կողքիս ապրում, հաշմանդամության կարգ ունեն։ Հորս սիրտն է հիվանդ, ամեն ամիս 74 000 դրամի դեղ է առնում։ Մայրս էլ լուրջ առողջական խնդիրներ ունի, 6 ամիսը մեկ 170 000 դրամի դեղ էլ մորս համար եմ առնում»,- ասում է Էլինան։

Արցախում ինչո՞վ էիք զբաղվում հարցին Էլինան ժպիտով է պատասխանում. «Ես Արցախում բազմազավակ մայր եմ եղել, տնային տնտեսուհի, զուգահեռ տանը պատվերով տորթեր էի թխում, տեղաշոր էի կարում, տաքսի էի քշում»։ Այս բոլոր աշխատանքներից Էլինան Հայաստանում միայն տաքսի քշելով է զբաղվել։ Ասում է՝ տաքսի եմ քշել, որ «ծանոթանամ ծակուծուկին»։ 

Բռնի տեղահանումից հետո Էլինայի մոտ հիվանդություններ են ի հայտ եկել. «Սկսվող շաքարային դիաբետ ունեմ, նևրոզ, արյունս թանձր է, աջ ձեռքս թմրում է ու չի աշխատում։  Նաև վահանաձև գեղձի խնդիրներ ունեմ։ Հանգստացնող դեղեր են նշանակել, չեմ խմում՝ թմրեցնում են։ Խմելու դեպքում՝ խոխա, տոն, գործ, ամալ չի կյամ (երեխա, տուն, գործ, չի ստացվում)»։ 

Մինչ բռնի տեղահանվելը Էլինայի ամուսինը ծառայում էր Արցախի ՊԲ-ում, ուրիշ գործով երբևէ չէր  զբաղվել, ընկերոջից սովորել էր ապակու գործը, ընկերոջ արտադրամասը տան կողքին էր, գնում-օգնում էր։ Տեղհանվելուց հետո ու արտադրամասը հիմնելուց հետո ապակու գործը ամուսնուց սովորեց նաև Էլինան։ 

Բիզնեսը սկսելու համար Էլինան իր ոսկիներն է գրավ դրել։ Հետո արդեն Կարմիր խաչի միջազգային կոմիկեի (ԿԽՄԿ) ծրագրերից մեկին ու դասընթացների է մասնակցել, 600 000 դրամի աջակցություն ստացել և ներդրել բիզնեսի մեջ։ Եկումուտը ծախսը չի փակում․ «Լավ գործ է, եթե հաճախորդներ լինեն։ Տան և աշխատանքի վայրի վարձավճար ենք տալիս, ապառիկ ենք փակում, մեծ ընտանիք եմ պահում։ Իմ ծախսերը շատ-շատ են, իսկ այս պահի դրությամբ գործը լրիվ կանգնած է»։ 

Էլինան գումարի կարիք ունի հիմա, բայց որևէ մեկից գումար խնդրել չի ցանկանում, ուզում է իր քրտինքով գումար աշխատել։ Ասում է՝ միայն հաճախորդների կարիք ունեմ։

Խնայող մարկետինգ․ ինչ ծախսերից կարելի է խուսափել

Մարկետինգի մասնագետ Շողիկ Վարդանյանը խորհուրդներ է տալիս, թե ինչպես օգտվել ճանաչելիության համար ամենաէֆեկտիվ գործիք ՍՄՄ-ից՝ նվազագույն ծախսերով։ Նրա խոսքով, նախ, եթե բիզնեսի բյուջեն սահմանափակ է, ապա իմաստ չունի վարձել ՍՄՄ մասնագետ՝ հաշվի առնելով այն, որ  բովանդակության ստեղծման, գովազդի տեղադրման և նմանատիպ այլ ծախսերից բացի պետք է վճարել մասնագետի աշխատանքի դիմաց։ 

«Երկրորդ բանը, որի հաշվին կարելի է խնայել, բովանդակության քանակն է։ Եթե, օրինակ, կա ապրանք, որը պետք է նկարահանել, և, ենթադրենք, մեկ նկարահանումն արժե 30-40 000 դրամ, կարելի է դա չանել ամեն օր կամ նույնիսկ ամեն ամիս։ Այլ կարելի է մեկ անգամ նկարահանել և փորձել հնարավորինս երկար օգտագործել ստացված նյութերը»։

Մասնագետի խոսքով՝ կարելի է խնայել նաև գովազդային բյուջեի հաշվին։ Օրինակ՝ փոքր գումարով իրականացնել թեստավորում (փորձարկում) մի քանի տարբեր տեսակի բովանդակությամբ գովազդի վրա՝ տեսնելու համար, թե որն է ավելի արդյունավետ, և հետո նախատեսված ամբողջ գումարն ուղղել հաջողված տարբերակին։

«Բիզնեսում ամենակարևորը հույզերն են, որովհետև քանի դեռ մարդը որևէ էմոցիա չի զգում՝ կապված այդ բիզնեսի ներկայացրած բովանդակության կամ հաղորդակցության հետ, նա չի հիշելու բրենդը և չի անցնելու հաջորդ քայլին՝  գնում կատարելուն»,- մասնագետը, օրինակ, առաջարկում է արցախյան բիզնեսներին արցախյան ինչ-որ տարր ավելացնել իրենց առաջխաղացման արշավներում, օրինակ, օգտագործել բարբառը։ Եվ սա նաև մյուս բիզնեսներից տարբերակող տարրը կարող է լինել։ 

Շ․ Վարդանյանի խոսքով՝ այսօրվա մեծ մրցակցության և, միևնույն ժամանակ, համացանցի տված մեծ հավասարության պայմաններում բիզնեսի համար կարևոր է գտնել իր այն յուրահատկությունը, որով տարբերվում է մյուսներից․ գովազդի կամ առաջխաղացման գործիքներից օգտվելը բավարար չէ, եթե չկա կրեատիվ ու տարբերվող բովանդակություն․  «Հավատացած եղե՛ք, երբ հենց դա գտնեք, բրենդը կարող է սկսել տարածվել ու աճել ձնագնդի էֆեկտով, նույնիսկ՝ անկառավարելիորեն»։ 

Հեղինակ՝ Ասպրամ Ավանեսյան

Նյութը պատրաստվել է «Աջակցություն կին ձեռներեցներին» ծրագրի շրջանակներում՝ «Կետ 33» ՀԿ-ի կողմից՝ Հայաստանում Նիդերլանդների Թագավորության դեսպանատան աջակցությամբ։ Նյութի բովանդակության համար պատասխանատու է միայն ստեղծողը, դրանում արտահայտված տեսակետները կարող են չհամընկել դեսպանատան տեսակետների հետ։ 

Փողերի ներգրավում․ մեծ խնդիր բիզնեսի սկզբում

Երբ նոր ես նախաձեռնում բիզնես ու չունես ֆինանսավորում, տարբեր խնդիրների ես առճակատվում․ իր փորձի մասին պատմում է 48-ամյա Նաիրա Պողոսյանը, ով երկար տարիներ թարգմանչի իր մասնագիտությամբ աշխատելուց հետո սեփական բիզնեսն է սկսել։ 

Եթե շտապում ես, ապա նայիր նյութի վիզուալ տարբերակն այստեղ։

2021-ին Նաիրան հիմնելադրել է բանակցային հմտությունների վարպետության (coaching) ծառայություն: Ասում է, որ սա մեծ պահանջարկ ունեցող ծառայություն է։ Այս ծառայություններից օգտվում են ոչ միայն բանակցային հմտություններ ձեռք բերել ցանկացողները, այլև բիզնեսում կամ անձնական տարբեր հարցերի լուծումներ փնտրողները․  

«Երբ մարդը ներկայացնում է իր խնդիրը, ինչ-որ հարաբերությունների փակուղային իրավիճակը, coach-ը ճիշտ հարցադրումներով փորձում է նրան օգնել գտնել լուծումներ ու ելքեր»,- ասում է Նաիրան: 

Ֆինանսական ռեսուրսների փնտրտուքով Նաիրան ուր ու ում ասես, որ չի դիմել.

«Օրինակ, Եվրոպայում անտոկոս վարկ է տալիս պետությունը, նորաստեղծ բիզնեսներին պետական աջակցություն կա, մեր պետությունում դա չկա: Ես ոչ մի աջակցություն չեմ գտել: Հայաստանում մենք ուզում ենք տնտեսություն զարգացնել, բայց հարկատուին միայն խեղդում ենք, ոչնչացնում ենք, ուրիշ ոչ մի բան չենք տալիս»:

Պետությունից հույսը կտրած՝ Նաիրան դիմել է  նաև տարբեր մասնավոր կազմակերպությունների, բայց այնտեղ էլ ակնկալիքները չեն արդարացել. 

«Այո՛, կան կազմակերպություններ, որոնք դրամաշնորհ են տալիս, բայց երբ գնում ես մասնակցելու, այնտեղ այնքան կատաղի մրցակցություն է, քեզ կարող են չսիրել քո կոմպետենտության համար: Մի քիչ թույլ եղար, կարող ես գլուխդ այնպես կորցնել: Ես  4 տարբեր ծրագրերի մասնակցել եմ, որից, օրինակ, «Ջինիշյան» հիշատակի հիմնադրամը շատ ցածր տոկոսադրույքով վարկ էր տալիս (մարզում բիզնես միջավայրի բարելավմանը և մասնավոր հատվածի մրցունակության բարձրացմանն ուղղված ծրագրով,- հեղ․), բայց անշարժ գույքի գրավադրում էր ուզում, իսկ իմ ընտանիքն ինձ այդ հարցով չէր օգնի»:

Իր բիզնես գաղափարի հաջողության հարցում Նաիրային հաջողվել է համոզել մտերիմ ընկերներից մեկին, որն էլ պատրաստակամություն է հայտնել ֆինանսավորել իր գաղափարը, սկսել բիզնես. 

«Ես երկու տարի միայն coaching-ի բիզնես կողմն եմ ուսումնասիրել, շատ լավ վճարվող ծառայություն է ամբողջ աշխարհում: Օրինակ ՌԴ-ում մեկ սեսիայի համար coach-երը կարող են վերցնել 2000-5000 դոլար, Արաբական ծոցի երկրներում ավելի շատ՝ կես ամսում կարող ես աշխատել մինչեւ 30.000 դոլար:  Հայաստանում մի սեսիան այս պահին արժե 25.000 դրամ»: 

Ներդրողներ գտնելը խնդիր է

Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանն ասում է, որ ֆինանսական ռեսուրսների ներգրավումը բիզնեսի ամենագլխավոր հարցերից մեկն է։ Ֆինանսական ռեսուրսներ ներգրավելու մի քանի աղբյուրներ է նա նշում՝ սեփական խնայողությունների ներդրում, փոխառություններ, ներդրումներ։ Վերջինի դեպքում մեծապես կարևոր է բիզնեսի գաղափարը․  

«Շատերը իրենց գումարները պատրաստ են ներդնել այն նախագծերում, որոնք ոչ միայն  ներքին շուկայի, այլև արտասահման ընդլայնվելու նպատակ ունեն, իսկ այսպիսի նախագծեր քիչ են Հայաստանում կազմվում ու ներկայացվում: Մենք իսկապես ունենք հետաքրքիր գաղափարներով start-up-ներ սկսելու խնդիր»:

Նաիրա Պողոսյանն էլ նշում է, որ կարող ես «միլիոն հատ լավ գաղափար ունենալ, հաշվարկած պլան, ֆինանսական վերլուծություն»,  բայց ներդրողին դա չհետաքրքրի։ Իսկ «չհետաքրքրելու» պատճառները տարբեր են․ օրինակ, կարող են ներդրում անել ոչ թե որովհետև ծրագիրը իրատեսական է կամ հավատում են դրա հաջողությանը, այլ որովհետև հեղինակն իրենց ծանոթ-բարեկամ-մտերիմն է։ 

Այս ոլորտի մի քանի խնդիրների մասին էլ է նա խոսում․ «Մենք սիրում ենք արագ դնել, արագ հետ վերցնել: Չենք նայում դրա երկարաժամկետությանը ու անլուրջ ենք նայում այն մարդկանց, որոնք չունեն ֆինանսական միջոցներ, այդ տիպի մարդկանց վերևից են նայում: Հետո կարող են քեզ լսել, քո իդեան իրագործեն առանց քեզ, այս խնդիրն էլ կա»։ 

Նաիրա Պողոսյանի խոսքով՝ սկսնակ գործարարին անընդհատ մերժումները կարող են կոտրել. «Իմ անձնական փորձից եմ ասում, որ պետք է այնքան ուժեղ լինես, որ թևաթափ չլինես, հավատաս, որ դրա ելքը կգտնես, եթե ունես ցանկություն ինչ-որ բան անելու»:

ՓՄՁ ասոցիացիայի խորհրդի անդամ, «Լակտինա» բրենդի հիմնադիր  Կարինե Ղուկասյանի խոսքով, ներդրումներ ներգրավելու համար կարևոր է երկխոսելու, համոզելու արվեստը։ Եվ հաշվի առնելով, որ կին ձեռներեցները ավելի փոքր քայլերից են սկսում բիզնեսը, ապա ընտանեկան բյուջեից ներդրումներն էլ կարող են լուծում լինել․

«Կանանց ներդրումները այնքան շատ չեն, որ ընտանիքի վրա բեռն երևա: Հավանական է, որ բիզնես սկսելու գումարը  համեմատական լինի այդ տան համար գույք  գնելուն՝ հեռուստացույց, կահույք…։ Այդ գումարի սահմաններում մեր կանայք այնքան լավ գաղափարներ են ունենում: Երկխոսելու, համոզելու արվեստ է պետք»: 

Դրամաշնորհներ՝ ձեռներեցությամբ զբաղվել ցանկացող կանանց

Բիզնեսի ֆինանսավորման աղբյուրներից են դրամաշնորհները։ Պարբերաբար կարելի է հանդիպել դրանց վերաբերյալ հայտարարությունների սոցիալական ցանցերում ու լրատվամիջոցներում։   

Կին սկսնակ ձեռներեցներին մինչև 2 միլիոն դրամ դրամաշնորհներ`  ֆինանասկան անհատույց դրամական աջակցություն է տրամադրում  Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը (ՀԲԸՄ)՝ «Կին ձեռներեցներ» ծրագրով։  

ՀԲԸՄ «Կին ձեռներեցներ» ծրագրի ղեկավար Տաթևիկ Մանուկյանն ասում է, որ ծրագրի մասնակիցներն անցնում են ընտրության մի քանի փուլով: Առաջին փուլում դիմողների հայտերը ընթերցվում և գնահատվում են առնվազն 3 մասնագետի կողմից։ Բարձր գնահատական ստացած հայտերի հեղինակները հաջորդ փուլում հրավիրվում են հարցազրույցի, որի ժամանակ կարևովում է մասնակցի մոտիվացիան, աշխատելու պատրաստակամությունը, բիզնեսի մրցունակությունը և հեռանկարայնությունը։  

Հարցազրույցն անցածները սկսում են ծրագրի հիմնական փուլը՝ 3-4 ամիս տևողությամբ բիզնես դասընթացների են մասնակցում, կազմում են իրենց բիզնես պլանը՝ աշխատելով տարբեր մասնագետների, այդ թվում բիզնես խորհրդատուի հետ:

Ծրագրի հաջորդ փուլում դրամաշնորհներ ստանալու համար ներկայացվում են բիզնես պլանները։ Տաթևիկ Մանուկյանը նշում է, որ հաղթող մասնակիցներին տրամադրվող դրամաշնորհը փոխանցվում է  գրանցված բիզնեսի բանկային հաշվին: Մեկ տարվա ընթացքում նրանք պետք է կատարեն տրամադրված գումարով իրենց բիզնես պլանով նախատեսած ծախսերը, իսկ այդ 1 տարվա ընթացքում ՀԲԸՄ-ը հետևում է նրանց գործունեությանը, մասնակիցներից ստանում հաշվետվություն բիզնես ձեռքերումների մասին. 

Նա նշվում է, որ դրամաշնորհի առավելագույն չափը 2 միլիոն դրամ է և գումարի չափը տրվում է՝ հաշվի առնելով բիզնեսի կարիքները․ «Օրինակ, հնարավոր է մասնակիցը բիզնեսը զարգացնելու համար 1,5 միլիոն դրամի հիմնական միջոցներ ձեռք բերելու անհրաժեշտություն ունի, բնականաբար, դիտարկվում է մասնակցի բիզնես պլանը և գումարը տրամադրվում է ըստ բիզնես կարիքի»։

Պետության արձագանքը՝ կին ձեռներեցներին աջակցելու վերաբերյալ

Ի պատասխան մեր այն հարցին, թե արդյո՞ք պետությունն ունի մեխանիզմներ սկսնակ կին ձեռներեցներին էժան վարկեր տրամադրելու կամ ֆինանսներ ներգրավելու հարցում աջակացելու համար, էկոնոմիկայի նախարարությունից պատասխանել են․ 

«Էկոնոմիկայի նախարարության ծրագրերը լայն ընդգրկում ունեն և չեն թիրախավորում առանձին խմբեր և պետական քաղաքականությունը ուղղված է ձեռներեցության և բիզնեսի զարգացման համընդհանուր աջակցության ապահովմանը՝ առանց տարիքային կամ սոցիալական խմբերի սահմանափակման։ Կանանց ձեռներեցության խթանումն դիտարկվում է գործող պետական և միջազգային ծրագրերի համատեքստում»։

Իսկ ահա 2025 թ-ի «ՓՄՁ սուբյեկտներին պետական աջակցության ծրագրերի համակարգում և կառավարում» տարեկան ծրագրի նախագծի 5-րդ միջոցառմամբ նախատեսվում է կանանց, երիտասարդների և սոցիալական ձեռներեցության խթանում։ Մասնավորապես՝ կազմակերպել նպատակային քննարկումներ և հանդիպումներ՝ ձեռնարկատիրական հնարավորությունների, պետական աջակցության ծրագրերի և ֆինանսավորման մեխանիզմների վերաբերյալ։ 

Նույն միջոցառմանը վերաբերող բաժնում նշվում է «կխրախուսվի կանանց և երիտասարդների ակտիվ մասնակցությունը «Գաղափարից դեպի բիզնես» ծրագրում»։ Այս ծրագիրը նախատեսված է միայն սկսնակ տեխնոլոգիական ընկերություններին և գիտահետազոտական թիմերին ֆինանսավորելու և այլ ռեսուրսներ տրամադրելու համար։

Ի դեպ, էկոնոմիկայի նախարարությունը «ՓՄՁ սուբյեկտներին պետական աջակցության ծրագրերի համակարգում և կառավարում» տարեկան ծրագրի նախագծի վերաբերյալ ընդունում է առաջարկություններ և դիտարկումներ այս հղումով։ 

Հեղինակ՝ Արփինե Սիմոնյան

Նյութը պատրաստվել է «Աջակցություն կին ձեռներեցներին» ծրագրի շրջանակներում՝ «Կետ 33» ՀԿ-ի կողմից՝ Հայաստանում Նիդերլանդների Թագավորության դեսպանատան աջակցությամբ։ Նյութի բովանդակության համար պատասխանատու է միայն ստեղծողը, դրանում արտահայտված տեսակետները կարող են չհամընկել դեսպանատան տեսակետների հետ։ 

«Վերջապես համոզեցինք, որ մենք էլ ենք լավ հաց թխում»

Արցախի բարբառով տարբերակն այստեղ։

 

 

 

Արցախցի կանայք նախաձեռնում են բիզնեսներ և անցնում «դժոխքի ոլորաններով»

Սուրճի սիրահարներին դուր կգա Ադայի բնակարանը։ Սուրճի հոտը գրավել է այն։ Ադայի «Տեսան-տենան» («Դեսից-դենից») բիզնեսի արտադրանքն է այնտեղ։ 2020թ․ պատերազմից հետո է բիզնեսը սկսել Ստեփանակերտում։ Սկզբում անուշաբույր սուրճն ու թեյերը վաճառում էր օնլայն։ Մի քանի ամիս հետո բացեց իր փոքրիկ խանութ։ 

Եթե շտապում ես, ապա նայիր նյութի վիզուալ տարբերակն այստեղ։

Աղացած սուրճի կամ թեյի սովորական վաճառքով չի զբաղվում Ադան, նրա բիզնեսի յուրահատկությունը գեղեցիկ փաթեթավորման և սիրուն մատուցման մեջ է, իր ձեռքով պատրաստում և վաճառում է սուրճի ու թեյի փնջեր, տուփեր, այլ փաթեթավորումներ։ Իր գործունեության ողջ ընթացքում Ադան որևէ բիզնես դասընթացի չի մասնակցել և այս ոլորտում դասագրքային գիտելիքներ չունի, գործում է իր զգացածով՝ ինչպես ճիշտ է գտնում։ Մասնագիտությամբ տնտեսագետ է, մինչև Արցախից բռնի տեղահանվելը աշխատում էր Արցախի Ֆինանսների նախարարության գանձապետարանում՝ գլխավոր մասնագետ։

44-օրյա պատերազմից հետո Արցախում պետությունը հարկային արտոնություններ սահմանեց բիզնես ոլորտի համար։ Որպես հետպատերազմյան շրջանում բացված բիզնես «Տեսան-տենան»-ն էլ ազատված էր բոլոր տեսակի հարկերից։ Մինչև Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակումը բիզնեսն անխափան էր աշխատում, ապահովում կայուն եկամուտ։ Շրջափակման յուրաքանչյուր հաջորդ ամիսն իր հետ նոր դժվարություն էր բերում նաև բիզնեսի համար։ Իսկ ահա 10-ամսյա շրջափակումից հետո  Ադրբեջանի զինված հարձակման հետևանքով 120 հազար հայեր բռնի տեղահանվեցին Արցախից՝ տեղափոխվելով Հայաստան։ Այստեղ ստիպված էին ընդունել խաղի նոր կանոններ։ 

«Տեղահանումից հետո հաճախորդներս խնդրեցին Հայաստանում բիզնեսը շարունակել։ Տարածքների վարձավճարների մասին գիտեք՝ թանկ են, շատ թանկ, բայց որոշեցինք բացել, վերսկսել բիզնեսը, խանութ բացել», – պատմում է Ադա Սարգսյանը։ 

Հույսերն ու սպասելիքները չարդարացվեցին, վարձավճարները ու հարկերը բարձր էին, եկամուտը չէր փակում ծախսը։  8 ամիս պայքարելուց հետո Ադան փակեց խանութը, բայց բիզնեսը փակելու մտադրություն չունի։ Հայաստանում խանութ բացելուց առաջ բոլոր ծախսերը հաշվարկել էին, ասում է՝ խանութի տեղը չէին լավ ընտրել, պետք էր առաջանալ Երևանի կենտրոն, որտեղի համար ֆինանսական հնարավորությունները չունեին։ Խանութը փակվեց, բայց մշտական հաճախորդները մնացին։ Ասում է՝ շատ ջանք ու եռանդ է դրել այս բիզնեսի մեջ, շարունակելու է՝ չնայած բոլոր դժվարություններին․ «Այս բիզնեսը սպեղանի է ինձ համար»։

Սիրած գործը շարունակելու համար Հայաստանում որևէ արտոնությունից չի օգտվել, ընդհակառակը՝ 5%-ի  փոխարեն արդեն վճարում է 10% շրջանառության հարկ, ինչպես բոլորը․ «Արտոնությունը հարկերից ազատելը չէ, արտոնությունն այն կլինի, որ պետությունն օգնի ֆինանսի ներգրավման հարցում, օրինակ, դրամաշնորհային ծրագրեր իրականացի»։

Ոչ միայն արտոնություններ չկան, այլև կա բիզնեսին «ջարդող» հարկերի բարձրացում․ փորձագետ 

Հետպատերազմյան Արցախում բիզնեսները շատացել էին՝ շնորհիվ պետության քաաքականության․ որոշ բիզնեսներ ազատված էին հարկերից․ այս մասին ասում է  Արցախի սոցիալական զարգացման հիմնադրամի համակարգող Սոֆյա Հովսեփյանը․ «Մարդիկ հասկանում էին, որ ինչ-որ բան պետք է սկսել, անել, որ չեն կարող պետության հույսին մնալ, նպաստներ ստանալ և դրանով ապրել»։ 

Հայաստանում, սակայն, ոչ միայն արտոնություններ սահմանված չեն, ավելին՝ հարկային բեռի խստացումները վերաբերելի են բոլորին՝ առանց հաշվի առնելու տարբեր բիզնեսների կարիքներն ու հնարավորությունները։ Օրինակ, 2025թ․ հունվարի 1-ից կրկնակի բարձրացվել է շրջանառության հարկը․ 

«Օրենքը հանել են բոլորի համար հավասար և իրականում այդ օրենքը տեղի բիզնեսներին էլ է ջարդելու, քանի որ որևէ արտոնություն և առավելություն չի տրվում մարդկանց բիզնեսի զարգացնելու համար։ Սա ստիպելու է մարդկանց թաքուն գործողություններ անել կամ ուղղակի փակվել, երկիրը լքել»,- ասում է Սոֆյա Հովսեփյանը։

Նրա կարծիքով՝ արցախցիներից շատերը չեն լքում Հայաստանը այն հույսով, որ այստեղ ինչ-որ բան, այնուամենայնիվ, կհաջողացնեն անել և հայրենիքում կմնան, բայց եթե չկարողանան ապրուստի համար բավարար միջոցներ ու արժանապատիվ զբաղմունք ունենալ, կլքեն երկիրը․ «Դա Հայաստանի Հանրապետության համար չափազանց մեծ կորուստ կլինի, իսկ Արցախ վերադարձի տեսլականի համար՝ փակ դուռ»։ 

Երկար ժամանակ պահանջվեց, որ ապացուցեմ՝ ես էլ եմ լավ հաց թխում

Կարինեն Արցախից բռնի տեղահանվելուց հետո որոշ ժամանակ աշխատել է Հանրային ռադիոյում իր մասնագիտությամբ՝ որպես ձայնային ռեժիսոր և մոնտաժող։ Հետո կարճ ժամանակով գնացել է Ռուսաստան, այնտեղ աշխատել։ Վերադարձից հետո ամաչել է աշխատանքի համար նորից ռադիո գնալ, պարապ մնալ էլ չէր կարող, աշխատանքի է անցել Արտաշատի սուպերմարկետներից մեկում։ 

Իսկ մի օր սոցցանցերում տեսել է արցախցիների համար դրամաշնորհային բիզնես ծրագրի հայտարարությունը․ Կայուն զարգացման հայկական հիմնադրամն էր իրականացնողը։ Ուղարկել է հայտը, բիզնես ծրագիր գրել և դարձել 15 հաղթողներից մեկը։

Հացաբուլկեղենի արտադրամասի անհրաժեշտ սարքավորումների մի մասը ձեռք է բերել դրամաշնորհային, մյուս մասը՝ սեփական միջոցներով։ «Արի օջախ» հացաբուլկեղենի արտադրամասը Կարինեն բացել է Մասիսում, քանի որ Արտաշատում, որտեղ նրանք վարձով ապրում են, առևտրային տարածքների վարձակալության վճարները ավելի բարձր են։ Այսպես էլ ժամանակ ու գումար է ծախսում ճանապարհի վրա։

«Մասիսում իմ արտադրամասի կողքին 4 նման գործարան կա, նրանք ավելի շատ փորձ ունեն, երկար ժամանակ է՝ աշխատում են։ Հաճախորդ ձեռք բերելու համար ինձանից բավականին երկար ժամանակ է պահանջվել։ Երկար ժամանակ է ինձանից պահանջվել, որ ապացուցեմ, որ ես էլ եմ լավ հաց արտադրում և մարդիկ կարող են ինձանից էլ ձեռք բերել այն»,- պատմում է Կարինեն։ Բիզնեսի զարդերը ժենգյալով հացն ու փախլավան են, մարդիկ մեկ անգամ փորձելուց հետո նորից են պատվիրում։ 

Նրան օգնում են ամուսինն ու 2 քույրերը։ Ասում է՝ դուստրերի երեսը չի տեսնում, առավոտից երեկո արտադրամասում է լինում, առավոտյան 5-ին գնում, երեկոյան 8-9-ին տուն են հասնում։

Պետական արտոնություններ ունենալը, ասում է, իհարկե, բիզնեսի զարգացման համար մեծ դեր կունենա․ «Եթե պետությունը 6 ամիս գումարով օգնի, ես կհասցնեմ գոնե թխվածքների ու տորթերի համար նախատեսված սառնարան գնել, շատ պետքական է, բայց չեմ կարող գնել»։ 

Այս գործի հետ Կարինեն մեծ պլաններ ունի, նախատեսում են մեծացնել ծավալներն ու եկամուտը։ 

Ձուկը տալու փոխարեն ավելի լավ է կարթը տալ

Հայաստանյան բիզնես շուկան արցախցիների համար նոր միջավայր է, որին պետք է նախ ծանոթանալ, հետո հարմարվել և պատրաստ լինել փոփոխություններին․ մշտապես տեղեկացված ու ճկուն գործելը պարտադիր է․ նշվում է բիզնես փորձագետ Հռիփսիմե Քոչարյանը։

«Միանվագ աջակցությունները, որպես առաջին օգնություն կարևոր են, բայց հետո ավելի լավ կլինի կրթական ծրագրեր իրականացնել ու կրթել ձեռներեցներին, ինչ-որ միջոցառումներ կազմակերպել։ Ձուկը տալու փոխարեն պետությունը լավ կանի կարթը տա, շահառուն ձուկը որսա»,- մեզ հետ զրույցում ասում է Հռիփսիմե Քոչարյանը։ 

Պետությունը չունի աջակցման ծրագրեր արցախցի ձեռներեցների համար
և չունի տվյալներ, թե բռնի տեղահանված արցախցիներից քանիսին են բիզնես սկսել

Արդյո՞ք հայտնի է, թե բռնի տեղահանումից հետո քանի արցախցի է Հայաստանում բիզնես հիմնել՝ գրանցելով իրավաբանական անձ․ փորձեցինք ճշտել արդարադարության նախարարությունից։ Նախարարության իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի գործակալությունից մեր հարցմանն ի պատասխան տեղեկացրին, որ  2023թ. սեպտեմբերի 19-ից մինչև 2025թ. մարտի 24-ը գրանվել է 292 իրավաբանական անձ և 70 անհատ ձեռնարկատեր։ Սակայն սրանք ընդհանուր տվյալներ են և չկա որևէ տեղեկություն, թե սրանցից քանիսն են գրանցվել  տեղահանված արցախցիների կողմից։ 

Էկոնոմիկայի նախարարությունից հետաքրքրվեցինք՝ աջակցության ի՞նչ ծրագրեր են իրականացվել Արցախից բռնի տեղահանվածների համար։ Պատասխանում նշվում է, որ որևէ առանձին ծրագրեր չկան․ «․․․ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունը Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված քաղաքացիների համար առանձին աջակցության ծրագրեր չի իրականացնում, սակայն վերջիններս կարող են օգտվել նախարարության մշակած պետական աջակցության ծրագրերից։ Տեղեկացնում ենք նաև, որ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված քաղաքացիների վերաբերյալ նախարարությունն առանձին հաշվառում չի իրականացնում»։

Նշվում է նաև, որ որոշ ծրագրերում արցախցիների համար որոշակի արտոնություններ կան։ Սակայն պատասխանում նշվել է միայն մեկ ծրագրի՝ ՊԵԿ-ի հետ համագործակցությամբ իրականացվող «Մշակող արդյունաբերության ոլորտում աշխատողների ներգրավման միջոցառում» աջակցության ծրագրի մասին։ ՊԵԿ տվյալներով՝ 2025թ. հունվարի 22-ի դրությամբ ծրագրին դիմել է 78 շահառու, որից  33-ն Արցախից տեղահանված անձիք են։ 

Պետությունն ունի ներուժ և պետք է աջակցի․ տնտեսագետ

Այո՛, արցախցի գործարարների համար հայաստանյան բիզնես շուկայում խնդիրներ շատ կան՝ տարածքի բարձր վարձավճարների, ճանաչելիության, ֆինանսների ներգրավման, հարկային բեռին դիմանալու և այլն։ Տնտեսագետ Հրանտ Միքայելյանն ասում է, որ պետությունը պետք է օգնի ժամանակավոր իր պաշտպանության տակ վերցրած այս մարդկանց՝ այդ խնդիրները լուծելու ճանապարհին։ 

Նրա կարծիքով՝ ճիշտ ուղղությունը կլինի այն, որ պետությունը ցածր վարձավճարով տարածքներ տրամադրի արցախցիներին՝ նրանց բիզնեսը զարգացնելու համար։ «Օրինակ, բիզնես կենտրոն կարող է ստեղծվել՝ օֆիսային կամ գուցե առևտրային տարածքով, որտեղ հենց արցախցիների բիզնեսը տեղակայված լինի։ Սա նաև թույլ է տալու, որպեսզի նրանք միասին գործեն և լուծվի նաև նաև ադապտացիայի խնդիրը»,- տնտեսագետը կարծում է, որ պետական աջակցության այս տարբերակը բավականին հեռանկարային է։

Տնտեսագետը նշում է նաև, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ունի նաև նրանց հարկային բեռը թեթևացնելու ներուժ․ «Օրինակ, պետք է արտոնյալ վարկեր տրամադրել, որպեսզի նրանք կարողանան բիզնես սկսել։ Այստեղ երևի հարկը չպետք է լինի 0%, բայց պետք է լինի, ենթադրենք, ընդհանուր դրույքի կեսի չափով»։ 

Այս բոլոր հարցերից զատ կա ևս մեկ կարևոր խնդիր՝ ապահովել պայմաններ Հայաստանից չարտագաղթելու․ «Հայաստանի համար շատ կարևոր է արցախցիներին պահել Հայաստանի տարածքում և այդ կանխավարկածով պետք է քաղաքականություն վարել։ Օրինակ, եթե մարդիկ մնում են կամ եթե ամբողջ ընտանիքը մնում է, ապա վարկի ավելի արտոնյալ տոկոսներ պետք է տրամադրել»։

Հեղինակ՝ Ասպրամ Ավանեսյան

Նյութը պատրաստվել է «Աջակցություն կին ձեռներեցներին» ծրագրի շրջանակներում՝ «Կետ 33» ՀԿ-ի կողմից՝ Հայաստանում Նիդերլանդների Թագավորության դեսպանատան աջակցությամբ։ Նյութի բովանդակության համար պատասխանատու է միայն ստեղծողը, դրանում արտահայտված տեսակետները կարող են չհամընկել դեսպանատան տեսակետների հետ։ 

Մեծ գործ 11. Ինչը թանկացել է, էլ երբեք չի վերդառնալու իր նախկին գնին․ Սաթենիկ Մկրտչյան

Այս էպիզոդում Աստղիկ Կարապետյանը Home Invest գործակալության ղեկավար, բիզնեսի կառավարման խորհրդատու Սաթենիկ Մկրտչյանի հետ զրուցել է այն մասին, թե ինչպես ընտրել ճիշտ մասնագետներ ու մոտիվացնել նրանց, ինչպես նաև անդրադարձել է հաջողակ առաջնությանը և բիզնեսը կառավարելուն:

Էպիզոդը պատրաստվել է «Աջակցություն կին ձեռներեցներին» ծրագրի շրջանակներում՝ «Կետ 33» ՀԿ-ի կողմից, Հայաստանում Նիդերլանդների Թագավորության դեսպանատան աջակցությամբ։

Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին և հետևեք մեզ այստեղ՝ https://www.youtube.com/@point33ngo

Ամեն ինչ սկսվեց նրանից, երբ երեխայի խնամքի արձակուրդում սկսեցի զարդեր պատրաստել․ «Թևք» արվեստարան ստուդիայի հիմնադիր

Հեղինակ՝ Պերճուհի Գևորգյան

Video

Մեծ գործ #19. Աշխատանքային 9-6 գրաֆիկը դարձել է ոչ միշտ կիրառելի [ՄՌԿ մասնագետ]

Նարե Հովհաննիսյան

Մեծ գործ #17. «Կային մարդիկ, որ իրենց կյանքի 1-ին օրինական եկամուտն էին ստացել». Նարե Հովհաննիսյան

Մեծ գործ #16. Թիմեր կառավարելու «մոգականության» մասին. զրույց ՄՌԿ մասնագետ Էլինա Դաշյանի հետ